XÁC ĐỊNH ĐÚNG TÒA ÁN CÓ THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT – CHÌA KHÓA CHO MỘT QUÁ TRÌNH TỐ TỤNG HỢP PHÁP
(Góc nhìn chuyên gia từ thực tiễn xét xử và căn cứ pháp lý trong Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015)
I. MỞ ĐẦU – VÌ SAO THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT LÀ YẾU TỐ QUAN TRỌNG NHẤT?
Trong tố tụng dân sự, xác định sai thẩm quyền giải quyết đồng nghĩa với việc bản án trở thành vô hiệu ngay từ đầu. Nếu một vụ kiện được thụ lý tại một tòa án không có thẩm quyền, bản án dù có nội dung đúng đến đâu vẫn có nguy cơ bị hủy hoàn toàn khi bị kháng nghị hoặc kháng cáo.
Chính vì vậy, Điều 35 và Điều 39 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (BLTTDS 2015) quy định rất chặt chẽ về thẩm quyền theo cấp và theo lãnh thổ, yêu cầu thẩm phán phải xem xét kỹ lưỡng trước khi thụ lý đơn khởi kiện.
II. CĂN CỨ PHÁP LÝ – XÁC ĐỊNH THẨM QUYỀN ĐÚNG NGAY TỪ ĐẦU
Việc xác định tòa án có thẩm quyền phải tuân theo hai nguyên tắc chính:
✔ Thẩm quyền theo cấp tòa án (Điều 35 BLTTDS 2015).
✔ Thẩm quyền theo lãnh thổ (Điều 39 BLTTDS 2015).
1. Thẩm quyền theo cấp tòa án – Điều 35 BLTTDS 2015
Nguyên tắc: Xác định vụ kiện thuộc thẩm quyền của Tòa án Nhân dân cấp huyện hay Tòa án Nhân dân cấp tỉnh.
📌 Tòa án Nhân dân cấp huyện xét xử sơ thẩm hầu hết các vụ tranh chấp dân sự, trừ các trường hợp đặc biệt thuộc thẩm quyền cấp tỉnh.
📌 Tòa án Nhân dân cấp tỉnh chỉ xét xử sơ thẩm khi:
Vụ việc liên quan đến yếu tố nước ngoài (ví dụ: tranh chấp hợp đồng giữa công dân Việt Nam với công ty nước ngoài).
Tranh chấp có giá trị tài sản rất lớn hoặc có tính chất phức tạp.
Một số trường hợp do pháp luật chuyên ngành quy định riêng (ví dụ: tranh chấp sở hữu trí tuệ, phá sản doanh nghiệp).
➡ Sai lầm thường gặp:
Nguyên đơn nộp đơn lên Tòa cấp huyện trong khi vụ kiện có yếu tố nước ngoài, dẫn đến bị đình chỉ và phải nộp lại lên Tòa cấp tỉnh.
Một tranh chấp hợp đồng trị giá 50 tỷ đồng nhưng lại được xử ở cấp huyện thay vì cấp tỉnh, dẫn đến việc bị kháng nghị giám đốc thẩm.
2. Thẩm quyền theo lãnh thổ – Điều 39 BLTTDS 2015
Nguyên tắc: Xác định tòa án nào trong hệ thống có quyền thụ lý dựa trên địa điểm xảy ra tranh chấp, nơi cư trú của bị đơn hoặc thỏa thuận giữa các bên.
📌 Nguyên tắc chung:
Vụ kiện phải nộp tại tòa án nơi bị đơn cư trú hoặc có trụ sở (Điểm a Khoản 1 Điều 39 BLTTDS 2015).
Nếu vụ kiện liên quan đến bất động sản, tòa án có thẩm quyền là nơi có bất động sản (Khoản 2 Điều 39 BLTTDS 2015).
Các bên có thể thỏa thuận chọn tòa án giải quyết nếu tranh chấp phát sinh từ hợp đồng (Điểm b Khoản 1 Điều 39 BLTTDS 2015).
📌 Sai lầm thường gặp:
Nộp đơn sai nơi cư trú của bị đơn, dẫn đến bị đình chỉ vụ án.
Tranh chấp đất đai tại tỉnh A nhưng lại nộp đơn tại tòa án tỉnh B, vi phạm nguyên tắc xét xử.
Hợp đồng có điều khoản chọn tòa án giải quyết nhưng nguyên đơn không kiểm tra, dẫn đến vụ án bị chuyển thẩm quyền giữa các tòa.
III. BÀI HỌC THỰC TIỄN – HẬU QUẢ CỦA VIỆC XÁC ĐỊNH SAI THẨM QUYỀN
📌 Vụ án 1: Hợp đồng ký tại tỉnh A, khởi kiện tại tỉnh B – Bản án bị hủy
Một công ty tại tỉnh A ký hợp đồng mua bán với một doanh nghiệp khác tại tỉnh B. Khi xảy ra tranh chấp, nguyên đơn nộp đơn tại Tòa án tỉnh B với lý do “hợp đồng được thực hiện tại đây”. Tuy nhiên, theo hợp đồng, các bên đã thỏa thuận chọn tòa án tỉnh A làm nơi giải quyết tranh chấp.
➡ Kết quả:
Tòa án cấp sơ thẩm tại tỉnh B vẫn thụ lý và xét xử.
Khi bị đơn kháng cáo, Tòa án cấp phúc thẩm tuyên hủy toàn bộ bản án do sai thẩm quyền lãnh thổ.
Vụ kiện bị kéo dài thêm 2 năm, gây thiệt hại nghiêm trọng về thời gian và chi phí pháp lý.
📌 Vụ án 2: Tranh chấp lao động tại nước ngoài – Sai cấp xét xử
Một lao động Việt Nam làm việc tại Nhật Bản theo hợp đồng xuất khẩu lao động, khi bị công ty Nhật đơn phương chấm dứt hợp đồng, đã khởi kiện công ty môi giới tại Việt Nam tại Tòa án Nhân dân cấp huyện nơi công ty môi giới đặt trụ sở.
➡ Sai lầm:
Vụ kiện liên quan đến yếu tố nước ngoài, phải thuộc thẩm quyền của Tòa án Nhân dân cấp tỉnh.
Tòa cấp huyện sau đó ra quyết định đình chỉ, gây mất thời gian và chi phí kiện tụng cho nguyên đơn.
IV. GIẢI PHÁP ĐỂ XÁC ĐỊNH ĐÚNG THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT
✅ 1. Kiểm tra địa chỉ rõ ràng trước khi thụ lý
Thẩm phán cần đối chiếu thông tin trong đơn kiện với hồ sơ pháp lý của bị đơn.
✅ 2. Xem xét kỹ hợp đồng có điều khoản lựa chọn tòa án không
Nếu hợp đồng có thỏa thuận về thẩm quyền xét xử, phải tuân thủ theo đó.
✅ 3. Xác định có yếu tố nước ngoài không
Nếu vụ kiện liên quan đến công ty nước ngoài, người nước ngoài, tranh chấp xuyên biên giới, phải đưa lên Tòa án cấp tỉnh.
✅ 4. Nếu có nghi ngờ – Hỏi ý kiến chuyên môn
Khi có vấn đề phức tạp, thẩm phán có thể tham khảo ý kiến từ Viện kiểm sát hoặc cấp trên trước khi quyết định thụ lý.
V. KẾT LUẬN – XÁC ĐỊNH ĐÚNG, TRÁNH SAI SÓT
Một vụ án dù có đủ chứng cứ, có lập luận vững chắc, nhưng nếu nộp sai tòa án có thẩm quyền, thì toàn bộ quá trình tố tụng sẽ trở nên vô nghĩa.
⚖ Sai tòa án – Mất thời gian, mất công lý.
⚖ Đúng tòa án – Giải quyết nhanh, bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
Đây không chỉ là trách nhiệm của thẩm phán khi thụ lý, mà còn là điều luật sư, doanh nghiệp, người khởi kiện cần nắm rõ để đảm bảo công lý được thực thi đúng nơi, đúng cách.
Hoàng Gia
