NÂNG CAO KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT VỤ VIỆC DÂN SỰ SƠ THẨM – HƯỚNG DẪN CHO CHÁNH ÁN, THẨM PHÁN, LUẬT SƯ
Chính vì thế, bài viết này không chỉ dừng lại ở phân tích luật, mà còn cung cấp những góc nhìn thực tế, kinh nghiệm xét xử và kỹ năng kiểm soát vụ án, giúp các chánh án, thẩm phán và luật sư làm chủ cuộc chơi pháp lý, biến tòa án trở thành nơi bảo vệ công lý, chứ không chỉ là nơi tuyên án.
I. THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ – TRÁNH BẪY HỦY ÁN, SỬA ÁN
Một bản án bị cấp phúc thẩm hủy, sửa không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự, mà còn gây tổn hại đến uy tín của thẩm phán, làm suy giảm niềm tin của nhân dân vào nền tư pháp.
1. Xác định đúng quan hệ pháp luật tranh chấp
Theo Điều 26, 30, 32 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (BLTTDS), thẩm phán phải xác định chính xác tranh chấp thuộc lĩnh vực nào: Dân sự, Hôn nhân – Gia đình, Kinh doanh thương mại hay Lao động. Việc xác định sai sẽ dẫn đến sai thẩm quyền xét xử, khiến bản án bị tuyên vô hiệu ngay từ đầu.
➡ Thực tiễn xét xử: Một vụ tranh chấp hợp đồng góp vốn, nếu không đánh giá chính xác bản chất giao dịch, rất dễ bị xác định nhầm thành "tranh chấp hợp đồng vay tài sản", từ đó dẫn đến sai sót ngay từ khi thụ lý.
2. Xác định đúng tòa án có thẩm quyền giải quyết
Theo Điều 35, 39 BLTTDS 2015, việc lựa chọn đúng Tòa án cấp huyện hay cấp tỉnh đóng vai trò quyết định trong tính hợp pháp của bản án.
➡ Bài học thực tiễn: Có những vụ kiện bị cấp phúc thẩm hủy đơn giản chỉ vì nguyên đơn và bị đơn ký hợp đồng tại tỉnh A, nhưng lại nộp đơn khởi kiện tại tỉnh B. Một sai lầm nhỏ, cái giá phải trả là cả quá trình tố tụng trở thành vô nghĩa.
➡ Giải pháp: Khi nhận đơn khởi kiện, thẩm phán cần kiểm tra kỹ địa chỉ của đương sự, nơi xảy ra tranh chấp, điều khoản về thỏa thuận lựa chọn tòa án (nếu có) để tránh vi phạm thẩm quyền.
II. KỸ NĂNG NGHIÊN CỨU HỒ SƠ – TỪNG CHI TIẾT NHỎ CÓ THỂ ĐỊNH ĐOẠT KẾT CỤC VỤ ÁN
Hồ sơ vụ án không chỉ là tập hợp những giấy tờ, mà chính là linh hồn của vụ án, nơi cất giấu mọi chìa khóa để mở ra chân lý.
1. Cách đọc và phân tích hồ sơ khoa học
Đọc theo dòng sự kiện: Xác định trình tự phát sinh tranh chấp.
Tạo sơ đồ quan hệ pháp lý: Giúp thẩm phán không bỏ sót vai trò của các bên liên quan.
Lập bảng so sánh chứng cứ: Giúp nhận diện những mâu thuẫn tiềm ẩn trong hồ sơ.
➡ Thực tiễn: Trong một vụ án tranh chấp hợp đồng mua bán, nguyên đơn cung cấp hợp đồng mua bán viết tay, nhưng bị đơn lại trưng ra chứng từ thanh toán thể hiện nội dung khác. Nếu không lập bảng đối chiếu chứng cứ, thẩm phán rất dễ bỏ sót tình tiết quan trọng, dẫn đến nhận định sai lầm.
III. THU THẬP, ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ – NGHỆ THUẬT DẪN DẮT SỰ THẬT
Chứng cứ không chỉ là tài liệu, mà còn là công cụ sắc bén giúp thẩm phán kiểm soát vụ án.
1. Những nguyên tắc vàng trong thu thập chứng cứ
Điều 91 BLTTDS 2015: Nghĩa vụ chứng minh thuộc về đương sự, nhưng thẩm phán phải chủ động xác minh khi cần thiết.
Điều 97 BLTTDS 2015: Chứng cứ phải được thu thập đúng trình tự pháp luật mới có giá trị pháp lý.
➡ Sai lầm cần tránh: Có những thẩm phán chỉ căn cứ vào lời khai của đương sự mà không kiểm tra đối chứng bằng hóa đơn, sao kê ngân hàng, tin nhắn, email… Hệ quả là dễ bị đương sự cung cấp chứng cứ giả, dẫn đến phán quyết sai lầm.
IV. GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI – “MỒ CHÔN” CỦA NHỮNG ÁN KÉO DÀI
Không có loại án nào phức tạp như tranh chấp đất đai, bởi vì không ai chịu nhượng bộ, và mọi giấy tờ đều có thể có sai sót.
1. Xác minh nguồn gốc đất – Cốt lõi của mọi tranh chấp
Điều 100, 101 Luật Đất đai 2013 quy định về điều kiện công nhận quyền sử dụng đất.
Sổ đỏ không phải lúc nào cũng là căn cứ tuyệt đối, bởi có thể bị cấp sai, chồng lấn ranh giới.
➡ Bài học thực tiễn: Có vụ án kéo dài 10 năm vì thẩm phán chỉ căn cứ vào sổ đỏ mà không đối chiếu bản đồ địa chính, dẫn đến việc tuyên quyền sử dụng đất cho người không có thực quyền.
KẾT LUẬN – NGƯỜI THẨM PHÁN GIỎI KHÔNG CHỈ TUYÊN ÁN, MÀ CÒN KIỂM SOÁT CUỘC CHƠI PHÁP LÝ
Một thẩm phán xuất sắc không chỉ là người nắm rõ luật, mà còn là người nghệ sĩ trong tư pháp, biết cách đọc vị hồ sơ, kiểm soát chứng cứ, nắm bắt tâm lý đương sự và đưa ra những phán quyết vừa đúng luật, vừa hợp tình.
Tòa án không phải là nơi tuyên án theo cảm tính, mà là nơi mà mỗi quyết định đều là bản giao hưởng của công lý, sự thật và đạo đức nghề nghiệp.
Hãy biến mình thành người cầm cân nảy mực vững vàng, để mỗi bản án không chỉ là một phán quyết, mà còn là một thông điệp về công lý.
NHÀ BÁO ĐỖ VĂN HIẾU PHỎNG VẤN THẨM PHÁN M – CÁCH GIẢI QUYẾT CÁC VẤN ĐỀ KHÓ TRONG XÉT XỬ DÂN SỰ
Nhà báo Đỗ Văn Hiếu (ĐVH): Thưa ông, với hơn 30 năm kinh nghiệm xét xử, ông có thể chia sẻ về những khó khăn lớn nhất mà các thẩm phán gặp phải khi giải quyết các vụ án dân sự sơ thẩm?
Thẩm phán M (M): Trong tố tụng dân sự, vấn đề không chỉ nằm ở việc áp dụng pháp luật, mà còn ở thực tiễn xét xử. Có những vụ việc mà luật không quy định rõ ràng, hoặc có quy định nhưng thực tiễn triển khai lại gặp vướng mắc.
Ví dụ như việc xác định quan hệ pháp luật tranh chấp, nếu không chính xác ngay từ đầu, vụ án sẽ bị hủy, sửa sau này. Hoặc vấn đề định giá tài sản, thu thập chứng cứ không đúng quy trình, đều có thể khiến bản án trở nên vô hiệu.
I. VƯỚNG MẮC TRONG GIẢI QUYẾT HẬU QUẢ GIAO DỊCH DÂN SỰ VÔ HIỆU
ĐVH: Tôi nghe nói có nhiều vụ án bị kéo dài chỉ vì tuyên bố hợp đồng vô hiệu nhưng không xử lý hậu quả kèm theo. Thực tế có đúng như vậy không, thưa ông?
M: Chính xác! Rất nhiều thẩm phán chỉ tuyên bố giao dịch vô hiệu mà không làm rõ việc hoàn trả tài sản, bồi thường thiệt hại phát sinh.
Ví dụ, trong một vụ án tranh chấp hợp đồng mua bán nhà đất, tòa tuyên hợp đồng vô hiệu nhưng không đề cập đến việc bên mua đã sửa chữa nhà, đã trả bao nhiêu tiền, có cần hoàn lại không. Đến khi thi hành án, các bên phát sinh tranh chấp mới, lại tiếp tục khởi kiện.
➡ Giải pháp:
Áp dụng Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015: Khi giao dịch vô hiệu, các bên phải hoàn trả những gì đã nhận.
Xem xét Điều 589 BLDS 2015: Nếu có thiệt hại phát sinh, bên có lỗi phải bồi thường.
Yêu cầu định giá tài sản, xác định các khoản chi phí để đảm bảo bản án có tính khả thi.
II. BẤT CẬP TRONG VIỆC CÔNG KHAI CHỨNG CỨ, HÒA GIẢI, KIỂM TRA GIAO NỘP TÀI LIỆU
ĐVH: Có trường hợp nào mà vi phạm thủ tục tố tụng khiến bản án bị hủy không, thưa ông?
M: Rất nhiều! Đặc biệt là các sai sót liên quan đến kiểm tra chứng cứ, hòa giải và công khai tài liệu.
Ví dụ, có vụ tranh chấp quyền sử dụng đất, tòa án không thông báo công khai chứng cứ, đến khi xét xử bị đơn mới phát hiện có tài liệu bất lợi cho họ. Họ kháng cáo và cấp phúc thẩm tuyên hủy án do vi phạm quyền tiếp cận chứng cứ của bị đơn.
➡ Giải pháp:
Áp dụng Điều 96 BLTTDS 2015: Yêu cầu công khai chứng cứ để tránh tranh cãi.
Thực hiện Điều 209 BLTTDS: Tổ chức hòa giải đầy đủ, có biên bản rõ ràng.
Lập biên bản kiểm tra chứng cứ có chữ ký của các bên, tránh khiếu nại sau này.
III. GIẢI QUYẾT ÁN DÂN SỰ KHI CÓ NGƯỜI MẤT TÍCH HOẶC HẠN CHẾ NĂNG LỰC HÀNH VI DÂN SỰ
ĐVH: Có vẻ như những vụ án liên quan đến người mất tích hoặc bị hạn chế năng lực hành vi là rất khó xử lý, phải không thưa ông?
M: Đúng vậy! Bởi vì tòa án không thể xét xử khi thiếu đại diện hợp pháp của họ.
Tôi từng xét xử một vụ tranh chấp di sản thừa kế, trong đó người thừa kế chính bị tuyên bố mất tích nhưng tòa án không chỉ định người đại diện. Khi bản án có hiệu lực, viện kiểm sát kháng nghị vì vi phạm tố tụng, dẫn đến hủy án.
➡ Giải pháp:
Áp dụng Điều 68, 69 BLDS 2015: Nếu người thừa kế mất tích, cần chỉ định người đại diện hợp pháp.
Điều 136 BLTTDS: Không được xét xử nếu chưa có người đại diện.
Yêu cầu gia đình bổ nhiệm người đại diện, hoặc tòa án chỉ định theo quy định pháp luật.
IV. ĐỊNH GIÁ TÀI SẢN, THẨM ĐỊNH CHỨNG CỨ – NHỮNG SAI LẦM ĐẮT GIÁ
ĐVH: Một vấn đề gây tranh cãi là định giá tài sản trong tranh chấp dân sự, vì có vụ án một tài sản nhưng hai mức giá khác nhau. Ông có thể giải thích rõ hơn?
M: Đây là vấn đề cực kỳ nhức nhối! Nếu định giá sai, bản án sẽ bị khiếu nại ngay lập tức.
Ví dụ, một vụ án chia thừa kế, tòa án định giá ngôi nhà chỉ 3 tỷ đồng, nhưng bên đương sự xuất trình chứng cứ rằng nhà đó có giá thị trường 5 tỷ đồng. Nếu không tổ chức thẩm định lại, rất dễ dẫn đến bản án không công bằng.
➡ Giải pháp:
Áp dụng Điều 104 BLTTDS: Khi có tranh chấp về giá, phải thẩm định lại tài sản.
Điều 101 BLTTDS: Nếu một bên phản đối kết quả định giá, cần tổ chức định giá bổ sung hoặc trưng cầu giám định.
Tổ chức đối chất giữa các bên trước khi đưa ra quyết định.
V. ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI (BPKCTT) – CHÌA KHÓA GIỮ CÔNG LÝ
ĐVH: Thưa ông, có khi nào thẩm phán áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (BPKCTT) sai và bị kiện ngược không?
M: Có chứ! Nếu áp dụng sai, tòa án có thể bị kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Tôi từng xử một vụ tranh chấp tài sản, trong đó thẩm phán phong tỏa toàn bộ tài khoản của bị đơn, bao gồm cả tiền không liên quan đến vụ án. Sau khi thắng kiện, bị đơn kiện ngược tòa án vì áp dụng BPKCTT trái pháp luật và yêu cầu bồi thường tổn thất kinh tế.
➡ Giải pháp:
Áp dụng Điều 133 BLTTDS: Chỉ kê biên tài sản liên quan đến vụ án.
Thực hiện Nghị quyết 02/2020/NQ-HĐTP: Khi phong tỏa tài khoản, cần xác định rõ số tiền liên quan.
ĐVH: Thưa ông, nếu ông có một lời khuyên duy nhất dành cho các thẩm phán trẻ, đó sẽ là gì?
M: Hãy nhớ rằng mỗi bản án là một quyết định ảnh hưởng đến cuộc đời con người.
Một thẩm phán giỏi không chỉ là người hiểu luật, mà còn là người kiểm soát cuộc chơi pháp lý, bảo vệ công lý bằng cả trí tuệ và bản lĩnh.
ĐVH: Xin cảm ơn Thẩm phán M về những chia sẻ quý báu này!
Hoàng Gia
