Trong một thời gian dài, nhiều tờ báo ở nước ta phải ra cách nhật - mỗi tuần chỉ có ba số báo nên gặp khá nhiều khó khăn trong xử lý tin. Ví dụ: một sự kiện thời sự diễn ra hôm thứ Ba, báo phát hành ngày thứ Tư sẽ tường thuật dễ dàng nhưng báo ra thứ Năm sẽ thấy khó. Không đưa tin thì không được vì đấy là sự kiện thời sự nổi bật. Đưa như tờ báo cạnh tranh ra ngày thứ Tư sẽ thua ngay một bàn và sẽ mất độc giả. Vì vậy, vấn đề góc nhìn hóa ra từng được chú ý hơn cả tại Việt Nam. Ngay cả với các báo ra cùng ngày, góc nhìn sẽ giúp phóng viên đưa tin hay hơn, độc đáo hơn đồng nghiệp, thu hút được độc giả.
Một phóng viên được cử đi dự một buổi giới thiệu sản phẩm cứ đoán chắc mẩu tin sẽ viết chỉ chiếm vài dòng. Thế nhưng không may cho anh, cùng dự buổi hôm đó có một cây bút kỳ cựu của báo bạn. Ngày hôm sau, trong khi báo của anh chỉ có vài dòng trên trang thị trường, tờ báo kia dành hẳn nửa trang cho một bài điều tra viết rất hấp dẫn về tình hình hoạt động của công ty có sản phẩm được giới thiệu. Hóa ra người phóng viên đầy kinh nghiệm đã nhận ra đây là lần giới thiệu sản phẩm đầu tiên sau khi công ty này chuyển từ hình thức liên doanh thành 100% vốn đầu tư nước ngoài. Chỉ cần vài câu hỏi khéo léo, anh đã khơi đúng dòng để giám đốc công ty kể hết mọi chuyện liên quan đến quá trình xin chuyển hình thức đầu tư mà trước đây chưa báo nào khai thác được. Dự họp xong, anh gọi điện hỏi thêm đối tác cũ trong nước nay đã chia tay và có thêm những đoạn viết rất mềm mại trong một bài báo kinh tế về những tâm sự của một doanh nghiệp bị buộc phải bán lại cổ phần...
Trong một ví dụ khác, phóng viên được cử đi viết tin động thổ một nhà máy sản xuất kính xây dựng. Có lẽ đây chỉ là một tin vài chục chữ với một tấm hình là xong. Thế nhưng nhờ chú ý tìm một góc nhìn mới, phóng viên đã phát hiện ra những nghịch lý trong thuế suất nguyên liệu nhập kính và cách thức xuất hàng rồi nhập chính hàng của mình về để bán lại. Kết quả là có tin hay, còn tin động thổ nhà máy chỉ còn vài dòng ở dạng thông tin nền.
Dĩ nhiên, không phải lúc nào phóng viên cũng có thể tìm góc nhìn độc đáo nhờ những sự kiện chưa ai biết - vì nói đúng ra, đây là loại tin mang tính phát hiện. Ở những tin thông thường khác, cách tạo cho mình góc nhìn khác đồng nghiệp là thử đặt mình vào vị trí độc giả - không phải độc giả chung chung mà là của báo mình, thử hỏi xem họ quan tâm gì, họ muốn biết rõ các chi tiết nào, họ muốn nhấn mạnh khía cạnh nào. Trả lời được câu hỏi này tức là chúng ta đã có thể tạo cho mình những góc nhìn khác nhau từ cùng một sự kiện. Ở đây, yếu tố tôn chỉ, mục đích từng tờ báo đóng vai trò quan trọng trong việc chọn góc nhìn thích hợp. Chuyện các công ty lớn bán cổ phần bằng cách bán đấu giá công khai sẽ được tờ báo dành cho giới doanh nhân khai thác khác với cách đưa tin của tờ báo phát hành rộng rãi.
Trong nhiều trường hợp, góc nhìn dễ làm cho bài báo hay hơn, mang tính thuyết phục cao hơn là từ số phận con người, là tâm tư của người trong cuộc chứ không phải là cách mở bài hoa mỹ. Còn nhớ trước lúc khai trương cầu Mỹ Thuận, bài báo bắt đầu bằng một câu nói vừa mừng vừa lo của một em bé bán vé số trên các chuyến phà sắp “thất nghiệp” được nhiều người nhớ hơn cả trong một loạt bài bắt đầu bằng số liệu hay phân tích.
Không có tin chính là tin
Gặp trường hợp trưởng ban phân công phóng viên đi dự một cuộc họp báo; dự về báo lại chẳng có gì mới, chẳng có gì hay. Phóng viên có thể bị “quạt” ngay là lười suy nghĩ bởi vì bản thân chuyện một cuộc họp báo được lên lịch từ trước mà không có thông tin gì chính là tin - cần tìm hiểu nguyên nhân và viết về chính chuyện đó.
Chẳng hạn, phóng viên được cử đi dự một cuộc họp báo về việc ra mắt chi nhánh một công ty nọ. Đến nơi mới biết buổi họp báo đã bị hoãn lại. Thay vì tìm hiểu lý do, anh ta về báo là không có tin. Dĩ nhiên, anh này sẽ toát mồ hôi hột nếu ngày mai, báo bạn có tin về những trục trặc của công ty nói trên vì phóng viên báo bạn đã nán lại tìm hiểu lý do hoãn ra mắt, từ đó có tin riêng của mình.
Đối với những phóng viên có kinh nghiệm, góc nhìn giúp họ biến một câu nói bâng quơ, một mẩu thông tin rời thành tin hấp dẫn. Đọc kỹ tin trên các báo, chúng ta sẽ thấy phần lớn tin hay rơi vào trường hợp này. Chẳng hạn, đang ngồi dự hội nghị chung với nhiều doanh nghiệp, đến giờ giải lao, bỗng giám đốc một công ty may mặc nói: “Công ty X chơi trội thiệt, thuê nguyên một chiếc Boeing để giao hàng”. Với hai lỗ tai luôn dỏng lên hóng tin, câu nói này sẽ dẫn phóng viên đến với chuyện doanh nghiệp chạy sốt vó để giao hàng trước lúc bị nước nhập khẩu khóa sổ vì hết hạn ngạch...
Có lần một nhà báo lớn tuổi nói đùa: “Bí đề tài ư? Cứ lấy một xấp danh thiếp, xóc như xóc bài rồi chọn một tấm bất kỳ, sẽ tìm ra đề tài mà viết cho coi”. Đây chỉ là một cách nói đùa nhưng không phải không có lý; từ bất kỳ một mối quan hệ nào đó, trò chuyện một chốc, người nhạy bén với góc nhìn sẽ tìm ra một chi tiết, một sự kiện có thể làm thành tin. Nói chuyện với ông giám đốc một công ty chứng khoán, nghe ông than không tuyển ra người làm môi giới chứng khoán, chúng ta có thể từ đó viết một bài hay về đề tài “nghề môi giới chứng khoán: anh là ai?” chẳng hạn.
Kỉên trì mới có góc nhìn
Đọc tin trên các tờ báo ngày, đôi lúc chúng ta xuýt xoa phóng viên này, phóng viên kia giỏi thật, biết nhìn ra những điều báo khác không để ý. Điều này không phải ngày một ngày hai mà xây dựng được. Người phóng viên phải dùng thời gian tập sự của mình để xây dựng cho mình mạng lưới thông tin, tìm hiểu tường tận lĩnh vực được phân công, theo dõi và liên tục cập nhật thông tin liên quan đến lĩnh vực đó. Để rồi sẽ có một ngày, bất kỳ động thái nào mới trong lĩnh vực của mình sẽ trởthành tin cho mình và mình hoàn toàn chủ động tìm góc nhìn thích hợp nhất trong thời điểm đó.
Một phép thử để biết phóng viên đã sẵn sàng chưa là tập viết tin từ các thông tư, nghị định, luật... Nếu từ hàng chục trang tài liệu, phóng viên nào biết chọn ngay chi tiết nào để giới thiệu cho người đọc của báo mình, người đó đã có thể viết tin từ nhiều góc nhìn khác nhau.
Nên nhớ phần lớn tin là do người khác chuẩn bị sẵn cho minh, từ các dạng thông cáo báo chí do các công ty giao tế đối ngoại soạn sẵn đến những công trình nghiên cứu được công bố. Góc nhìn sẽ giúp chúng ta quyết định: ai sẽ hưởng lợi từ thông tin này, ai bị hại vì chuyện đó. Nếu đó là người chủ động đưa tin thì tin không có gì quan trọng lắm. Nhưng nếu đó là quần chúng rộng rãi, là người đọc của tờ báo mình thì cần đào sâu vì ắt nó sẽ là tin hay.
Những phóng viên viết tin hay, tin mang tính phát hiện, có góc nhìn độc đáo là những phóng viên biết dỏng tai lên, phát hiện chuyện lạ trong hàng chuỗi thông tin diễn ra hàng ngày. Nhưng quan trọng hơn hết, góc nhìn đó suy cho cùng có phục vụ được lợi ích của người đọc hay chỉ thỏa mãn sự tò mò của họ theo kiểu viết báo giật gân là một cân nhắc cũng phải tính đến./.
Nguồn khiêm Nguyễn
